के तपाईँ पनि रिस उठ्दा ढोका ढ्याम्म लगाउनुहुन्छ ? यस्तो लगभग सबैलाई हुन्छ । रिस देखाउनका लागि ढोका बेस्सरी लगाउनु वा भाँडा बजार्नु एकाधको बानी नभई यो प्राकृतिक प्रतिक्रिया हो । विज्ञानलाई मान्ने हो भने यो एक प्रकारको ‘भेन्टिङ इफेक्ट’ हो जसले रिस कम गराउँछ । तर रिस कम हुनुको अर्को एउटा कारण पनि छ जस अनुसार हामी कुनै एउटा ढोका पार गरेर अर्को कोठामा पुग्छौँ तब अर्को कोठाको इमोसन्स हल्का हुने गर्छ ।
घरको ढोकाले विश्वमा सबैभन्दा बढी रिस झेलेको हुनुपर्छ । बच्चादेखि बुढासम्मकाले रिस उठ्दा ढोका नै बजार्छन् । त्यसको केही बेरपछि रिस कम हुन थाल्छ । यसको पछाडि ड्याम्म आवाज वा आफ्नो तत्कालीन दुस्मनलाई दुःख दिँदा पाइएको राहत होइन, यसको पछाडि पूरा मनोविज्ञान छ ।
विज्ञानका अनुसार जब हामी कोठाको ढोकाबाट बाहिर निस्कन्छौँ तब हामी पुरानो कुरा बिर्सन्छौँ । यो निकै थोरै समयका लागि हुन्छ, केही सेकेन्डसम्मका लागि । तर यति थोरै समय पनि हाम्रो रिस कम गर्नका लागि पर्याप्त हुन्छ । मनोवैज्ञानिक यसलाई डोर इफेक्ट वा डोर थ्रेसहोल्ड थ्योरी भन्छन् ।
सन् २००६ मा गेब्रियल ए रेडवेन्स्कीले डोरवे इफेक्टमा सुरुवाती अनुसन्धान गरे । यति बेला लगभग तीन सय मानिसमाथि पहिलो प्रयोग भयो, त्यसपछि थुप्रै चरणमा प्रयोग चलिरह्यो । शोधमा के पत्ता लाग्यो भने जब मानिसहरू एउटा कोठाबाट अर्को कोठामा आउनका लागि ढोका पार गर्छन् तब केही बेरका लागि अघिल्लो कोठाको उनको स्मरण धमिलो हुने गर्छ । उनीहरुले ढोका बेस्सरी लगाएर आए पनि, नआए पनि । डोरवे इफेक्टका कारण नै हामीलाई पुरानो कोठाको इमोसन्स केही कमजोर लाग्छ । रिसबाहेक यही कुरा अन्य भावनामा पनि लागू हुन्छ ।
सन् २०२१ मा अस्ट्रेलियाको बन्ड युनिभर्सिटीले पनि डोरवे इफेक्टमा अध्ययन गर्यो । मनोवैज्ञानिक ओलीवर बोम्यानले यसमा वास्तविक कोठाबाहेक भर्चुअल कोठा पनि जोडे । यसमा के पाइयो भने भर्चुअल तरिकाले पनि यदि मानिस एउटाबाट अर्को कोठामा जान्छन् भने उनीहरुले पुराना चिज बिर्सने गर्छन् । यसै कारण कुनै पनि स्ट्रङ इमोसन स्थान फेरिँदा हल्का हुने गर्छन् । त्यसैले तनाव वा डिप्रेसनका बिरामीलाई धेरैजसो हावा पानी फेर्न भनिन्छ ।
ढोका बन्द गर्दा रिस कम भएको जस्तो लाग्नुको अर्को एउटा कारण पनि छ । ढोका बेस्सरी लगाउँदा जुन आवाज निस्कन्छ त्यसले दिमागलाई सन्तुलित बनाउन मद्दत गर्छ । ठुलो आवाज आएपछि अपराध बोध पैदा हुन्छ, जसले याद दिलाउँछ कि सानो तिनो गल्ती हामीबाट पनि हुन्छ । यो पनि एउटा कारण हो जसले डोर स्ल्यामिङ (ढोका बजारेपछि) पछि रिस नियन्त्रणमा आउन थाल्छ । साधरणतया किशोरावस्थामा यस्तो धेरै देखिन्छ ।
आवाजसँग भावनाको गहिरो सम्बन्ध हुन्छ । विशेष गरी दुःख वा रिसमा आवाज निकाल्दा धेरै हदसम्म राहत पुर्याउन मद्दत गर्छ । वैज्ञानिकका अनुसार यदि एक्सट्रिम इमोसनको स्थितिमा हामी चिच्यायौँ भने. यसले भावना नियन्त्रणमा आउने गर्छ । यसलाई प्राइमल स्क्रिम थेरापी भनिन्छ ।
साठीको दशकमा सबैभन्दा पहिला मनोवैज्ञानिक आर्थर जेनवले यसबारे कुरा गरेका थिए । उनले बाल्यकालमा मानसिक आघात झेलिसकेका मानिसमा आफ्नो अध्ययनका बेला स्क्रिमिङ थेरापीको सहायता लिए र यसले निकै फाइदा पनि पुर्यायो । त्यसपछि लगातार विशेषज्ञले यसमा अध्ययन गरिरहेका छन् । कोभिडका बेला मानिसहरू घरमा बन्द भएका बेला वैज्ञानिकले यो थेरापी अपनाउनेबारे कुरा गरेका थिए । यसले एन्डोर्फिन हर्मोन निस्कन्छ जसका कारण स्ट्रेस कम हुन्छ ।
