किसानहरूले भारतबाट आयातीत तरकारीले गर्दा आफ्नो उत्पादनले मूल्य र बजार नपाएको दाबी गर्दै आए पनि सरकारी तथ्याङ्कले भने त्यस्तो देखाउँदैन।

माघको अन्तिम साता बिहान चितवनको भरतपुर नयाँबजारको कृषि अक्शन बजारको एक कुनामा मलिन अनुहार लिएर उभिरहेका थिए रत्ननगर नगरपालिका‚ कञ्चनबस्तीका बद्री मिया। अघिल्ला दुई दिन जस्तै त्यस दिन पनि आफूले लगेका बन्दा, काउली र धनियाँ नबिकेपछि उनी चिन्तित बनेका थिए। अक्शन बजार भरतपुर महानगरपालिकाले बनाइदिएको किसानले आफ्नो उत्पादन आफैं बेच्ने बजार हो।

“कति पटक ल्याइसकें, व्यापारीहरू किन्दै किन्दैनन्‚” बद्रीले सुनाए, “व्यापारीहरू किलोको चार-पाँच रुपैयाँमा किन्न खोज्छन्। आफ्नो लागत नै प्रति किलो १२-१३ रुपैयाँ पर्छ।”

कृषि अक्शन बजारमा ग्राहक कुर्दै बद्री मिया आफूले फलाएको तरकारी नबिक्ने समस्या मियाको मात्रै होइन। हरेक वर्षको पुस र माघमा चितवन लगायत देशभरका किसानहरूले यस्तै समस्या भोग्दै आएका छन्। “हरेक वर्ष यस्तै हो,” बद्री भन्छन्‚ “दुःख गरेर फलायो, खर्च गरेर बजारसम्म ल्यायो, तर बिक्दैन।”

नेपालमा उत्पादित तरकारीले नेपालमै आखिर किन बजार पाउँदैन? किसानहरूको तर्क छ- भारतबाट आउने तरकारीले बजार खाएको छ। नेपालमा धेरै उत्पादन हुने सिजनमा भारतबाट सस्तोमा तरकारी आउने गरेको किसान संघर्ष समितिका संयोजक लेखनाथ भुसाल बताउँछन्।

पुस र माघमा मुख्य गरी फर्सी, काउली‚ बन्दाकोबी, गोलभेंडा र गाँजर गरी पाँच वटा तरकारी बढी उत्पादन हुन्छ। यस सिजनमा नेपाली बजारमा नेपालमा उत्पादित तरकारीलाई कम र भारतीय तरकारीलाई बढी स्थान दिंदा हरेक वर्ष आफ्नो उत्पादन खेर गइरहेको किसानहरूले जिकिर गर्दै आएका छन्। 

“नेपाली किसानले पुस र माघमा सबैभन्दा धेरै उत्पादन गरेको समयमै भारतबाट सस्तो मूल्यमा तरकारी आउँछ‚” प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना तरकारी जोन भरतपुरका सञ्चालक समिति अध्यक्ष समेत रहेका भुसाल भन्छन्‚ “भारतमा किसानले अनुदानमा फलाएको तरकारी व्यापारीले सस्तोमा पाउने भएपछि नेपाली उत्पादनलाई बजार दिइँदैन र मूल्य पनि कम हुन्छ।” 

तर‚ सरकारी तथ्याङ्कले भने किसानहरूले दाबी गरे जस्तो भारत लगायत मुलुकबाट आयात भएका तरकारीका कारण नेपालमा उत्पादित तरकारीले बजार नपाएको देखाउँदैन। कालीमाटी फलफूल तथा तरकारी बजार समितिले सञ्चालन गर्दै आएको नेपालको सबैभन्दा ठूलो तरकारी बजार कालीमाटी फलफूल तथा तरकारी बजारमा पछिल्लो दुई महीनामा भारतभन्दा चितवनबाट दोब्बर बढी तरकारी आयात भएको तथ्याङ्कले देखाउँछ।

गत पुस र माघमा कालीमाटी फलफूल तथा तरकारी बजारमा चितवनबाट १३ लाख ८२ हजार किलो गाँजर आयात भएको छ। सोही अवधिमा भारतबाट दुई हजार किलो मात्र गाँजर आयात भएको छ। त्यस्तै, चितवनबाट पाँच लाख ५२ हजार किलो काउली आयात हुँदा भारतबाट ८१ हजार किलो आयात भएको समितिको तथ्याङ्कले देखाएको छ। यस्तै‚ नौ लाख १२ हजार किलो बन्दाकोबी आयात हुँदा भारतबाट २६ हजार किलो आयात भएको छ। फर्सी भने चितवनको तुलनामा भारतबाट बढी आयात भएको छ। चितवनबाट ७३ हजार र भारतबाट चार लाख ७१ हजार किलो आयात भएको थियो।

यस्तै‚ कालीमाटी फलफूल तथा तरकारी बजारको २०७८ को पुस र माघको तथ्याङ्कले पनि भारतभन्दा चितवनबाटै बढी तरकारी आयात भएको देखाएको छ। उक्त अवधिमा चितवनबाट पाँच लाख ९१ हजार किलो गाँजर र भारतबाट २४ हजार किलो आयात भएको थियो। यस्तै, चितवनबाट आठ लाख ६७ हजार किलो बन्दाकोबी आयात हुँदा भारतबाट २८ हजार र ६ लाख किलो काउली आयात हुँदा भारतबाट ४६ हजार किलो आयात भएको तथ्याङ्कले देखाएको छ।

उक्त वर्ष गोलभेंडा र फर्सी भने चितवनको तुलनामा भारतबाट बढी आयात भएको थियो। चितवनबाट दुई लाख ४१ हजार किलो गोलभेंडा आयात हुँदा भारतबाट १९ लाख २० हजार किलो आयात भएको थियो। यस्तै‚ भारतबाट १७ हजार किलो फर्सी आयात हुँदा चितवनबाट फर्सी नै आयात नभएको तथ्याङ्कले देखाउँछ। 

दुई वर्षको पुस र माघमा फर्सी‚ गोलभेंडा, बन्दाकोबी, गाँजर र काउली गरी पाँच प्रकारका तरकारी भारतबाट तीन हजार टन र चितवनबाट ६ हजार टन आयात भएको तथ्याङ्कले देखाएको छ। त्यसैले नेपाली बजार भारतीय तरकारीले धानेको भन्न नमिल्ने कालीमाटी फलफूल तथा तरकारी बजार विकास समितिका उपनिर्देशक विनय श्रेष्ठ बताउँछन्।

“यी पाँच वटा तरकारीको सिजनमा ९५ प्रतिशत आन्तरिक उत्पादनले ओगट्छ‚” उनी भन्छन्‚ “नेपाली बजार भारतको तरकारीले मात्र धानेको भन्न मिल्दैन। विशेष गरी यी दुई महीनालाई त झनै भन्न सुहाउँदैन।” आलु, भिन्डी, भेन्टा लगायत तरकारीमा भने नेपाल परनिर्भर नै भएको उपनिर्देशक श्रेष्ठ बताउँछन्।