पहिले पहिले सामान्यतया तराईमा र उपत्यकाको निश्चित स्थानमा मात्र पाइने पानीपुरी आजभोलि हरेक गल्ली र चोकमा पाइन्छ । अझ स्कुल, कलेज पढ्ने विद्यार्थीले त दिनहुँजसो खान्छन् पानीपुरी। यसरी खुला रूपमा, बिना कुनै सरसफाइ जतासुकै बिक्री–वितरण हुने र अत्यन्त लोकप्रिय खाजा पानीपुरी खान कत्तिको स्वस्थकर छ त ?
सडकमा बेचिने विभिन्न खाजा, खानेकुराहरूमध्ये पानीपुरी एउटा यस्तो परिकार हो जसबाट संक्रमण हुने सम्भावना अत्यधिक हुन्छ। पानीपुरी विशेषत: बाटोछेउमा ढल नजिकै रहेको पसलमा वा ठेलागाडामा बेच्ने गरिन्छ जहाँबाट धुवाँधुलोबाहेक हानिकारक कीटाणु/ब्याक्टेरिया समेत संक्रमण हुने सम्भावना अत्यन्त उच्च हुन्छ। वर्षायाम र गर्मीमा पानीपुरी खानु अझ धेरै खतरनाक हुन्छ किनभने यसयाममा खाद्यवस्तुमा ब्याक्टेरियाको वृद्धिका लागि अनुकूल हुन्छन्।
पानीपुरी बेच्नेको सरसफाइको अवस्था त्यत्तिकै ख्याल गर्नुपर्छ। अधिकांश पानीपुरी बिक्रेताले डिस्पोजेबल प्लास्टिक ग्लब्स लगाउँदैनन्। आफ्नो नाङ्गो औंलाले उनीहरू पुरी तोड्छन्, भित्र मसला भर्छन् र त्यसपछि यसलाई अमिलो झोल भएको कचौरामा डुबाउँछन्। यस क्रममा औंलामा जमेको फोहोर झोलमा अनि पानीपुरीमा सर्छ।
बिक्रेताको फोहोर हातबाट हुकवर्म, पिनवर्म झोलमा जान्छ र सो झोल खाँदा उपभोक्ताको पेटमा जुका/कीरा उत्पन्न हुने सम्भावना उच्च हुन्छ।
त्यसैगरी यदि हातमा कुनै कीटाणु वा ब्याक्टेरिया छ भने यसले संक्रमण, बान्ता र पखालाजस्ता रोग निम्त्याउन सक्छ। साथै भाइरसबाट सर्ने हेपाटाइटिस ‘ए’ लाग्ने सम्भावना पनि रहन्छ। पानीपुरीको अमिलो झोल बनाउन साइट्रिक एसिडको प्रयोग बढ्दो छ जसलाई धेरै खानाले विभिन्न साइड इफेक्टहरू देखिन सक्छ। अमिलो झोल धेरै मात्रामा वा बारम्बार सेवन गर्दा दाँतको इनामेललाई क्षति पुर्याउन सक्छ। त्यसैगरी पाचन असुविधाका साथै पेट फुल्ने, दुख्ने, पखाला लाग्ने, छातीमा जलन हुने, श्वास फेर्न गाह्रो हुने, कतिपयमा एलर्जी हुनेजस्ता समस्या देखिन सक्छन्।
त्यस्तै पानीपुरी तार्न प्रयोग गरिने तेलको गुणस्तर। सामान्यतया एकपटक तार्नको लागि प्रयोग गरिएको तेल पुन: प्रयोग गर्नु स्वास्थ्यका दृष्टिकोणले राम्रो मानिंदैन तर पानीपुरी बिक्रेताले एउटै तेल बारम्बार प्रयोग गर्ने गरेको पाइन्छ। यसले क्यान्सर समेत निम्त्याउन सक्ने सम्भावना राख्छ।
यसरी बारम्बार प्रयोग गरिने न्यून गुणस्तरको तेल ट्रान्स फ्याटको स्रोत पनि हो जसबाट हृदय रोगको जोखिम बढ्न जान्छ। झोल बनाउन प्रयोग गरिने पानी शुद्ध भएन भने त्यसले तुरुन्तै झाडापखाला, हैजा, फुड पोइजनिङ, पाचन प्रक्रियामा गडबडीजस्ता समस्या निम्त्याउन सक्छ।
तसर्थ, पानीपुरीको सेवनसँग सम्बन्धित सम्भावित स्वास्थ्य जोखिमलाई ध्यानमा राख्दै आजैबाट सावधानी अपनाउन आवश्यक देखिन्छ।
